Dialecten worden steeds minder gesproken. Dit komt omdat we tegenwoordig heel Nederland doorreizen voor school en werk. Het moeilijk is om elkaar te verstaan zonder standaard Nederlands. In dit artikel benoemen we de meest opvallende Nederlandse dialecten.
Vroeger, toen er nog geen Nederlands bestond zoals we het nu kennen, had iedere provincie of streek zijn eigen ‘taal’. Omdat men vaak in zijn of haar eigen buurt bleef, werd alleen maar die taal gesproken. Tegenwoordig zijn dit geen officiële talen meer. Maar ze bestaan nog steeds. We noemen ze dialecten. In iedere streek, provincie, stad of dorp in Nederland praten de mensen net iets anders. Maar standaard Nederlands wordt steeds meer de norm. Wanneer je voor de tv of radio wil werken, of als journalist of woordvoerder, is de eis dat je standaard Nederlands praat.
Klik hier voor een landkaart met alle accenten en dialecten!
Standaard Nederlands
De Nederlandse taal zoals we die nu kennen, is ontstaan uit verschillende dialecten. Pas sinds de 19e eeuw is er het Standaard Nederlands. In de twintigste eeuw sprak nog maar een kleine groep, de rijken, deze taal. Sinds 1950 spreken steeds minder mensen dialect. En steeds meer mensen het Standaard Nederlands. Na de oorlog kwam Nederland in een stroomversnelling. Er kwamen meer banen en mensen konden meer reizen. Mensen bezochten alle delen van het land. Om de communicatie makkelijker te maken, was er een gemeenschappelijke taal nodig. Meer over de geschiedenis van de Nederlandse taal lees je hier.
Lamaketalanka
Dit dialect heet Zeeuws en wordt gesproken in Zeeland. Hier wordt de klinker ‘ui’ uitgesproken als ‘uu’. Juist wordt dus juust en zuinig wordt zuunig. De letter ‘G’ maakt plaats voor de ‘H’. Groot wordt hroot en ‘zal ik maar zeggen’ spreek je uit als ‘Zak mah zehhe’. In Zeeuws-Vlaanderen, ook wel ‘de overkant’ genoemd, spreken ze anders Zeeuws dan op de andere eilanden. De mensen daar wonen dicht bij de Belgische grens en dit is goed te horen aan hun accent. Het is een afgelegen stuk van Zeeland. Er zijn daar bijvoorbeeld geen snelwegen en er rijdt geen trein. Op de wereldkaart wordt Zeeuws-Vlaanderen vaak vergeten. Voor veel mensen is Zeeuws onverstaanbaar. Gelukkig kunnen (bijna) alle Zeeuwen ook gewoon Nederlands. Maar wat betekent dan lamaketalanka? Laat maar, ik heb het al lang.
Ik ben afgewerkt
Dit kan heel negatief overkomen. Iemand afwerken betekent vaak niet veel goeds. Dit kan namelijk ook betekenen: iemand slaan. Gelukkig bedoelen de Brabanders dit heel anders. Ik ben afgewerkt betekent namelijk dat die persoon klaar is met werken. Er zijn honderden Brabantse dialecten, maar deze vormen samen het Brabantse dialect. Opvallend is wel dat Oost-Brabants heel anders klinkt dan West-Brabants. Oost-Brabants klinkt voor mensen uit West-Brabant een beetje Duits. Hoe dichterbij je bij de Duitse of Limburgse grens hoort, hoe groter het accent. In West-Brabant neigen ze juist meet naar het Vlaamse accent toe. Het Brabants staat vooral bekend om de uitspraak van de zachte G en de verkleinwoorden, zoals vrouwke (vrouwtje) en stokske (stokje).
Doa velt mig de boks van aaf
Limburg kent veel verschillende dialecten. Dit is goed te horen in de verschillende steden en dorpen. Op sommige plekken klinkt het bijna Duits. Terwijl ze in andere steden met een Franse tongval spreken. Dit komt omdat er vroeger veel ruzie is gemaakt om Limburg. Landen als Duitsland, Spanje en Frankrijk wilden zich de provincie toe-eigenen. Limburg hoort pas sinds 1867 officieel bij Nederland. Doa velt mig de boks van aaf, letterlijk vertaalt: daar zakt mijn broek van af. Dit betekent: daar ben ik heel verbaasd over!
Iet giet oan
Fryslân. Ondanks dat dit geen dialect is, wordt het toch benoemd. Fries is namelijk een officiële taal. Er mag van een officiële taal gesproken worden als het aan de volgende drie eisen voldoet:
- De taal verschilt genoeg van andere talen: Het verschil tussen Fries en standaard Nederlands groot. Het fries heeft klanken die het Nederlands niet heeft. Een voorbeeld hiervan is het Friese volkslied: ‘Bûter, brea en groene tsiis, wa’t dat net sizze kin, is gjin oprjochte Friese’. In het Nederlands: ‘Boter, roggebrood en groene kaas, wie dat niet zeggen kan, is geen oprechte Fries’. Tsiis lijkt een beetje op cheese, vind je ook niet?
- De sprekers willen hun taal graag aan hun kinderen doorgeven:
Door een grote taalrel in Friesland in 1951, Knuppelfreed (knuppelvrijdag), ontstond er veel politieke aandacht voor het Fries. Een veearts moest voor de rechter komen door een verkeersovertreding. Hij mocht zichzelf niet in het Fries verdedigen van de rechter. Hierdoor ontstonden rellen. Door deze gebeurtenis werd het Fries toegestaan op basisscholen en in rechtszalen. Sinds 1980 is Fries een verplicht vak voor alle leerlingen in Friesland.
- De taal heeft binnen de gemeenschap een bepaalde status: Er wordt al sinds de dertiende eeuw in het Fries geschreven. Onder andere de Bijbel en werken van Shakespeare zijn in het Fries vertaald. Ook is er de Fryske akedemy, dit is een wetenschappelijk instituut.
Hierdoor is Fries dus een echte taal. Wie had dat gedacht, een extra taal in ons kleine landje!
Bronnen:
1 reactie